Seksualiteit is in het mbo een altijd aanwezig thema, gezien de leeftijd van het grootste deel van de deelnemers onderwijs is het voor bijna alle betrokkenen een belangrijke factor in het dagelijkse leven. Op deze themapagina op Check it voor medewerkers willen we een kader schetsen voor het belang van kennis over dit onderwerp en hoe je het bespreekbaar kunt maken, welke informatie daarbij onmisbaar is en welke websites je snel tot je beschikking wilt hebben als er iets speelt in de klas of bij een individuele student.

    Seksualiteit en seksuele ontwikkeling

    Seksuele ontwikkeling begint vanaf de geboorte en duurt het hele leven voort. Seksuele ontwikkeling gaat over een breed scala aan onderwerpen: intimiteit, relaties, gender, seksualiteit, grenzen, wensen en nog veel meer. Voor een gezonde seksuele ontwikkeling is het van belang thema’s rondom relaties en seksualiteit bespreekbaar te maken op een positieve en inclusieve manier. Door in te gaan op gedrag en vragen van jongeren worden zij ondersteund in hun ontwikkeling. Uit onderzoek is bekend dat jongeren die goed voorgelicht zijn goed beslagen ten ijs komen: zij beginnen later met seks (geslachtsgemeenschap), hebben veiligere seks en komen minder in aanraking met grensoverschrijdend gedrag. Voorlichting zet dus niet aan tot actie, maar beschermt en maakt weerbaar.

    Onderwijs heeft een belangrijke functie binnen een gezonde seksuele ontwikkeling. Denk hierbij aan kennis, meningsvorming en vaardigheden zoals het aangeven en respecteren van grenzen en wensen. Bij ondersteuning hiervan komen verschillende taken kijken: van openstaan voor vragen en adequaat kunnen doorverwijzen, tot het goede voorbeeld geven (hoe gaan we op onze opleiding/locatie met elkaar om?) en het kunnen aangeven van eigen grenzen. Als er zaken spelen rondom relaties en seksualiteit die ingewikkeld (kunnen) zijn hoeven docenten en zorgprofessionals binnen het onderwijs problemen niet op te lossen, maar is het wel belangrijk het gesprek aan te kunnen en durven gaan. Voor sommigen is dat gesneden koek, voor anderen meer een uitdaging. Iedereen heeft eigen normen en waarden als het gaat om relaties en seksualiteit. Vaak is het een persoonlijk, en soms gevoelig, thema. Wat jij als persoonlijk ‘goed/passend’ vindt kan verschillen van wat er past bij jouw professionele rol binnen jouw functie. Naast bewustzijn van deze verschillende rollen helpt het voldoende kennis te hebben over een gezonde seksuele ontwikkeling en seksuele gezondheid. Want wat houdt jongeren bezig als het gaat om hun seksuele gezondheid en seksuele ontwikkeling? En hoe ga je in gesprek over seks en wat doe je als het als een taboe voelt?

    Groot onderzoek Seks onder je 25e

    Zorgen rondom de seksuele ontwikkeling

    Uit het onderzoek ‘Seks onder je 25e’ door Soa Aids Nederland en Rutgers in 2017 onder een representatieve groep van meer dan 20.000 jongeren blijkt dat er, ten opzichte van 2012, positieve ontwikkelingen zijn ten opzichte van de seksuele gezondheid van jongeren. Zo staan jongeren positiever tegenover homoseksualiteit, hebben zij minder te maken met grensoverschrijdend gedrag en meer plezier in seks. Daarnaast starten jongeren hier ook iets later mee, de gemiddelde leeftijd van de eerste keer geslachtsgemeenschap is 18 jaar. Jongeren geven echter als reden voor het later beginnen dat de alcoholgrens is verhoogd, er een verschuiving heeft plaatsgevonden van offline naar online, zij de druk van verantwoordelijkheid en succes voelen en onzeker zijn over hun lichaam door sociale media. De vraag is dus hoe ‘positief’ deze ontwikkeling daadwerkelijk is. Tot slot is een positieve ontwikkeling dat jongeren zich beter beschermen tegen ongewenste zwangerschap.

    Opvallend is dat de twee thema’s van de meest genoemde positieve ontwikkelingen ook terug komen in de top 10 van zorgpunten. Als het gaat om grensoverschrijding is het prettig dat dit afneemt, maar tegelijk zijn er zorgen dat er nog steeds een aanzienlijk deel van de jongeren hier ervaring mee heeft. Bij LHBTI-jongeren (lesbische-, homoseksuele-, biseksuele- en transgenderjongeren) is het positief dat de acceptatie is toegenomen. Maar er zijn tegelijk zorgen over het geweld en de discriminatie die LHBTI-jongeren ervaren. Sexting (online versturen van seksuele getinte berichten, foto’s of filmpjes van zichzelf) hoort tegenwoordig bij een gezonde seksuele ontwikkeling van jongeren en is niet per definitie gevaarlijk of verkeerd. Veel jongeren beleven plezier en positieve ervaringen aan sexting. De verantwoordelijkheid voor leuke en veilige sexting ligt bij de ontvanger en niet bij degene die een beeld van zichzelf stuurt. De nadruk moet liggen op het niet doorsturen van het materiaal. Vaak gebeurt het sturen in vertrouwen en jongeren kunnen trots zijn op de beelden. Belangrijk is jongeren bewust te maken van de gevolgen bij doorsturen en daarbij van belang is helpen ontwikkelen van empathie: wat doet het met iemand als iets dat in vertrouwen is gestuurd, wordt doorgestuurd? Hoe om te gaan met de negatieve kanten van sexting kun je lezen op deze pagina’s:

    Seksuele voorlichting?

    De jongeren uit het onderzoek ‘Seks onder je 25e’geven de seksuele voorlichting op school rapportcijfer 5.8. Ongeveer vier op de tien jongeren geeft aan op school geen informatie te hebben gekregen over seks in de media, sexting en de leuke kanten van seks. Een kwart zegt geen informatie te hebben gehad over homoseksualiteit.

    Aangezien bekend is dat voorlichting leidt tot betere bescherming en minder grensoverschrijdend gedrag is het extra belangrijk voldoende aandacht te besteden aan voorlichting die aansluit bij de (voor)kennis en leefwereld van de jongeren. De mate van basiskennis kan uiteenlopen. Ga er dus niet vanuit dat jongeren alles al weten, of er juist ‘nog lang niet aan toe zijn’. Beide kanten van het spectrum kunnen verbazen. Wees je bewust van de diversiteit en probeer te luisteren/vragen in plaats van ergens vanuit te gaan.

    Tips om in gesprek te gaan over seksualiteit

    Het is belangrijk om in gesprek te blijven met jongeren. Het belangrijkste hierin is dat je nieuwsgierig bent, eigen opvattingen en oordelen kunt ‘parkeren’en luistert. Zaken die kunnen bijdragen aan een gesprek over relaties en seksualiteit:

    • Zorg voor een veilige en prettige sfeer;
    • Begin met een algemeen praatje;
    • Heb respect voor en interesse in gedachten en ideeën van studenten;
    • Stel vragen en vraag door;
    • Check of je een advies mag geven;
    • Wees jezelf bewust van waar jouw opvattingen vandaan komen;
    • Leer studenten de verantwoordelijkheid bij zichzelf te houden;
    • Bespreek het regelmatig door verschillende aanleidingen te gebruiken en in te gaan op; vragen en gedrag: juist vervlechten door de werkzaamheden en niet ‘het gesprek’;
    • Stel je eigen grenzen en licht eventueel toe, het aangeven van jouw grens kan een mooi voorbeeld zijn;
    • Weet waar je terecht kunt voor informatie of doorverwijzen;
    • Zorg voor vertrouwelijkheid maar beloof niet dat je het ‘tussen ons’ zult houden: soms heeft de situatie iets/iemand anders (erbij) nodig. Doe dus geen beloften die je mogelijk niet na kunt komen.

    Don'ts/ mogelijke risico’s gesprek over seksualiteit

    Er zijn een aantal dingen die het gesprek over seksualiteit kunnen ‘blokkeren’, bijvoorbeeld:

    • Het voor de ander oplossen/dragen;
    • Forceren in de openheid met elkaar te bespreken;
    • Regels zonder uitleg/context stellen;
    • Snel (ongevraagd) met advies komen;
    • Veroordelen, beoordelen of uitgaan van vooroordelen;
    • Één keer bespreekbaar maken en de rest van het jaar niet.

    Taboe en hulp

    Het is helemaal niet erg als je bij jezelf merkt dat er taboe heerst bij jou rondom dit onderwerp. Bijvoorbeeld dat je bepaalde dingen niet zonder schaamte kan uitspreken. Al doende leer je zelf ook tijdens dit soort gesprekken: het is leerzaam als jongeren zien dat het ook een spannend/soms beladen onderwerp is. Hoe om te gaan met schaamte/taboe kan een mooi voorbeeld zijn. Bijvoorbeeld door te zeggen: ik word nu rood omdat ik het zelf ongemakkelijk vind om hierover te praten, maar ik vind het wel belangrijk dat jullie dit weten en daarom ga ik het toch vertellen. Daarmee geef je ook een voorbeeld hoe iets professioneel aan te pakken. Je hoeft dus zeker niet ‘taboe-vrij’ te zijn voordat je in gesprek kunt. Zelf vrijer worden om over seksualiteit te praten kun je bijvoorbeeld doen door bewust in gesprek te gaan met vrienden of andere hulplijnen inschakelen bijvoorbeeld Fier.

    Leef je in in de leefwereld van jongeren, probeer aan te haken bij waar zij mee bezig zijn. Laat hen ook ‘expert’ zijn (en zich zo voelen) op het gebied waar zij zich mee bezig houden.. Een ander uitnodigen om in gesprek te gaan over seks met jongeren kan ook een goede optie zijn.

    Zie ook: Seksuele grensoverschrijding – School en veiligheid

    En: Prettywoman-utrecht.nl 
    Pretty Woman en Best man bieden hulp aan jongens en meiden tussen de 11 en 23 jaar die vragen of problemen hebben op het gebied van relaties, seksualiteit en dwang. Ook geven zij voorlichting aan jongeren, adviseren ze ouders en helpen ze andere organisaties met deskundigheidsbevordering.

    De interne Vertrouwenscontactpersonen/Contactpersonen ongewenst gedrag zijn er ook voor alle studenten en medewerkers. De VCP/COG houdt zich bezig met zaken/problemen die te maken hebben met ongewenst gedrag zoals: (seksuele) intimidatie, (stage)discriminatie, racisme, radicalisme, agressie en geweld, en pesten.

    Meer lezen?

    Interessante sites voor LHBTI-acceptatie in verschillende achtergronden:

    Handreiking hoe ondersteun je jongeren met LHBT gevoelens:

    Seksualiteit in het onderwijs:

    Bronnen en extra informatie:

    Video’s ter ondersteuning/informatie: